تجربه بورس ونزوئلا - انوار بلاگ

ونزوئلا و ابرتورم

دنیای اقتصاد نوشت: نام ونزوئلا در سال های اخیر به بحران فراگیر پولی، پدیده ابرتورم (Hyperinflation)، نرخ رشد بالای شاخص بورس و فروپاشی اقتصادی گره خورده است. این کشور که سابقه طولانی در بحران های ارزی و سیاسی دارد، در دوره رئیس جمهوری قبلی این کشور - هوگو چاوز - توانسته بود تا حدودی بر بعضی از بحران های اقتصادی خود غلبه کند و به ثبات نسبی برسد. افزایش قیمت نفت و ایجاد اتحادی سیاسی در میان کشور های آمریکای جنوبی و روابط مستحکم با کشور های فرامنطقه ای همچون ایران، روسیه، چین و ترکیه باعث شد چاوز بتواند برای مدتی، هر چند کوتاه، ثباتی نسبی بر اقتصاد این کشور حاکم کند.

حکایت تاسیس بازار سهام در ونزوئلا به سال 1805 میلادی باز می گردد. در آن موقع در این کشور که تحت حاکمیت امپراتوری اسپانیا بود، دون برونو آباسولو تجارت خانه ای را در کاراکاس پایه گذاری کرد که عملا امور مبادلات سهام را انجام می داد. اما بورس اوراق بهادار کاراکاس برای اولین بار در سال 1947 به ثبت رسید و در سال 2018 دارای 15 نماد معاملاتی بود که این میزان در سال 2020 به 32 نماد رسیده است. تقریبا تمام نماد های قابل معامله در این بورس، شرکت ها و بانک های دولتی یا شبه دولتی اند که فعلا در بحران اقتصادی این کشور زنده مانده اند.

بازار سهام در ونزوئلا دوران عجیبی را پشت سر گذاشته است. یک دهه پیش و در دوران زمامداری هوگو چاوز 70 درصد شرکت های کارگزاری بورس به اتهام فعالیت های مخرب تورم زا و پولشویی به صورت اجباری یا داوطلبانه تعطیل شدند. چاوز کارگزاری های بورس را خانه های کلاهبرداری تحت سلطه مافیا می خواند. با این حال بورس در ونزوئلا پس از شروع ابر تورم افسارگسیخته با افزایش تعداد نماد ها و افزایش حجم سرمایه گذاری رو به رو شده است. البته به علت پایین بودن ارزش پول ملی و سقوط روز افزون آن ارزش بازار افزایش چندانی نداشته است. مهم ترین کارکرد این بازار که یکی از کوچک ترین بورس های آمریکای جنوبی است؛ در اقتصاد ویران ونزوئلا، تبدیل سرمایه ارزش زدایی شده به تنها دارایی قابل تبدیل است.

بورس کاراکاس؛ داستان یک سقوط

در کنار اعمال سیاست های بدون ثبات و البته بی نتیجه دولت ونزوئلا در حوزه پولی می توان میان افزایش نرخ تورم، کاهش ارزش پول ملی و نوسان بورس این کشور رابطه همبستگی قدرتمندی را مشاهده کرد. در انتها سال 2017 میلادی رقم شاخص بورس کاراکاس 1263 واحد بود، در حالی که نرخ تورم 12 ماه منتهی به دسامبر 2017 در این کشور 862 درصد تخمین زده می شد و هر دلار نیز 111 هزار و 413 بولیوار قوی معامله می شد.

در 21 آگوست، پس از ورود بولیوار با ثبات به بازار، شاخص بورس به 337 هزار و 133 واحد رسید. در روز دوم نوامبر سال 2018 شاخص بورس در ونزوئلا به 504 هزار و 835 واحد رسید که رکوردی بی سابقه در تاریخ بازار های اقتصادی این کشور محسوب می گردد که به معنای رشد 39 هزار و 871 درصدی شاخص بورس از ابتدای سال 2018 بود. در همین زمان مجلس ملی ونزوئلا که تحت کنترل مخالفان مادورو بود، نرخ تورم این کشور را در 12 ماه منتهی به نوامبر 2018 یک میلیون و 300 هزار درصد بیان کرد.

روز معاملاتی پس از اعلام این آمار، یعنی 6 نوامبر شاخص بورس کاراکاس 99/ 99 درصد که برابر با 504 هزار و 328 واحد بود، سقوط کرد و شاخص کل بازار عدد 507 واحد را نشان داد. این سقوط واکنش بازار به نرخ تورم حیرت انگیز، حذف 5 صفر از پول ملی و تزریق دیوانه وار نقدینگی از بانک مرکزی به بازار بود. به دلیل وجود ابر تورم در این کشور مردم پول های مطلقا بی ارزش خود را در سطل های زباله و خیابان ها می ریختند.

دولت در واکنش به این شرایط در تاریخ 20 آگوست سال 2018 میلادی دوباره واحد پولی را تغییر داد و با حذف 5 صفر از پول ملی، آن را به بولیوار با ثبات تغییر داد و هر بولیوار با ثبات برابر با 100 هزار بولیوار قوی اعلام شد. البته این سیاست نیز راه چاره مسائل فزاینده این کشور نبود، هر دلار آمریکا در تاریخ 20 آگوست 2018 که نخستین روز رسمی شدن واحد پولی جدید بود برابر با 59 بولیوار با ثبات و 21 سنت بود.

بر اساس اعلام بانک مرکزی ونزوئلا در روز 20 جولای 2020 هر دلار آمریکا به قیمت 226 هزار و 660 بولیوار با ثبات قیمت گذاری شده است که از کاهش باورنکردنی ارزش پول ملی این کشور در بازه زمانی 20 آگوست 2018 (29 مرداد 1397) تا 20 جولای 2020 (30 تیر 1399) خبر می دهد.

نشریه اکونومیست در همان زمان از بازار سهام کاراکاس به عنوان نوعی بانک تورمی یاد کرد که اقلیتی از فعالان بازار از آن برای تبدیل پول نقد به دارایی های واقعی و کوشش برای حفظ حداقل بخشی از ارزش آن استفاده می نمایند. به زبانی دیگر می توان گفت رشد عددی شاخص بورس در ونزوئلا بیشتر به دلیل ابر تورم و رکود فزاینده ای است که بر اقتصاد این کشور حاکم است.

سرمایه گذاران بیش از آنکه به دنبال کسب سود یا سرمایه گذاری روی سهام شرکت ها و بنگاه ها باشند به دنبال تبدیل نقدینگی کم ارزش خود به هر شکل دیگری از دارایی ها هستند و بهترین گزینه برای آنان بورس است، زیرا رکود تورمی بسیار شدیدی بر تمام بخش های دیگر اقتصاد این کشور سایه افکنده است. شاید تنها سهام واقعا ارزشمند عرضه شده در بورس ونزوئلا در سال های اخیر گزینه مورد علاقه بسیاری از سرمایه گذاران، یعنی سهام بانک مرکانتیل است که دفاتر و دارایی های فراوانی در خارج از مرز های ونزوئلا بحران زده دارد.

دوران پسا سقوط؛ رشد سرطانی

پس از سقوط 2018 بورس کاراکاس در ماه نوامبر از فردای همان روز بار دیگر فرایند رشد خود را در پیش گرفت. فرار سرمایه های باقی مانده در بازار که به دلار آمریکا، یورو، رئال برزیل یا رمز ارز هایی مانند پترو (رمز ارز پشتیبانی شده توسط دولت ونزوئلا) و بیت کوین تبدیل نشده بودند به سوی بورس روانه شدند. حذف 5 صفر از پول ملی در ماه آگوست در ابتدا باعث رشدی تاریخی در میزان عددی شاخص بازار شد و سپس با نخستین آمار از تورم ونزوئلا خود را به مقدار همان 5 صفر تعدیل کرد. بازار پس از سقوط 6 نوامبر تا روز 28 دسامبر (52 روز) که معاملات سال 2018 به انتها رسید، بار دیگر 216 درصد رشد کرد.

شاخص کل بورس کاراکاس در سال گذشته میلادی نیز با 5 هزار و 521 درصد رشد، از هزار و 625 واحد در انتها سال 2018 به عدد 90 هزار و 224 واحد در انتها سال 2019 صعود کرد. مطابق داده های بانک مرکزی ونزوئلا که در فوریه امسال، پس از 5 سال میزان تورم در این کشور را بیان کرد، نرخ تورم 2019 ونزوئلا برابر با 9 هزار و 585 درصد اعلام شد. البته این آمار فاصله چشمگیری با نرخ تورم سالانه اعلام شده از سوی صندوق بین المللی پول دارد.

رشد 253 درصدی شاخص از روز ابتدایی سال 2020 تا 20 جولای (30 تیر) نیز به گونه ای تکرار همان سیکل معیوبی است که در سال های گذشته وجود داشت. در واقع شاخص بازار سرمایه در کاراکاس از زمان سقوط 99 درصدی خود در تاریخ 6 نوامبر 2018 تا 20 جولای 2020 (حدود 21 ماه) توانسته 63 هزار و 865 درصد افزایش پیدا کند. البته که نباید فراموش کرد این رقم نشانگر هیچ چیز مثبتی در بازار نیست، میزان رشد شاخص بورس (تعدیل شده با تورم) از ابتدای امسال تا به امروز عددی منفی خواهد بود. طبق آمار بانک مرکزی ونزوئلا نرخ تورم 12 ماه منتهی به مه 2020 برابر با 2296 درصد بوده است.

مرگ یک افسانه

بعضی ادعا می نمایند که عظیم تر شدن بورس لزوما به معنای رشد اقتصادی، رونق بازارها، اعتماد و سود دهی کسب و کار ها و مسائلی از این دست است. در حالی که تجربه ونزوئلا دقیقا عکس این مساله را نشان می دهد. درست همزمان با دورانی که بورس در این کشور آمریکای لاتین رکورد های صعودی تاریخی از خود بر جای می گذاشت، ارزش بازار همزمان در حال کاهش و بسیاری از شرکت ها در حال ورشکستگی بودند. کماکان پس از 5 سال بروز ابر تورم در این اقتصاد فروپاشیده، نرخ تورم 4 رقمی و آخرین آمار صندوق بین المللی پول حاکی از نرخ بیکاری 50 درصدی است.

بورس در شرایطی چنین رکورد های صعودی را برای خود ثبت نموده که براساس آمار بانک مرکزی ونزوئلا نرخ فراوری ناخالص ملی سالانه این کشور از سال 2014 تا به امروز دائما منفی بوده است. مطابق آمار صندوق بین المللی پول، رشد اقتصادی این کشور در سال 2019 میلادی برابر با منفی 35 درصد بوده است و در همین بازه زمانی شاخص بورس این کشور 5 هزار و 500 درصد افزایش پیدا نموده است.

به عبارتی دیگر، درست همزمان با کوچک تر شدن 35 درصدی اقتصاد این کشور، بورس کاراکاس به شکل افسارگسیخته ای عظیم تر شده است. هنگامی که تقریبا تمام بخش واقعی اقتصاد این کشور، یعنی بخش فراوری دچار ورشکستگی و تعطیلی شده است سهام همان شرکت ها در بورس روزانه در حال افزایش است. شاید مهم ترین درسی که می توان از تجربه ونزوئلا کسب کرد این امر است که با تکیه بر بازار سرمایه، تزریق گسترده نقدینگی بدون پشتوانه و حذف صفر نمی توان به جنگ پدیده هایی، چون تورم، رکود اقتصادی، تحریم های شدید اقتصادی و بحران نقدینگی رفت. در چنین شرایطی اساسا رشد بورس خود می تواند سیگنالی جدی از انتظارات تورمی، بی ارزش شدن پول ملی و نابودی بخش واقعی اقتصاد و فراوری باشد.