بازی بر سر هویت بنای تاریخی زندان اسکندر در یزد! - انوار بلاگ

گاهاً شایعاتی در رابطه با تغییر نام زندان اسکندر به مدرسه ضیاییه در یزد مطرح می گردد که بعضاً بعضی از ساکنان محله فهادان و کسبه از این مسئله گلایه مند هستند و لطمه زدن به هویت این بنای تاریخی ارزشمند را عاملی در رکود گردشگران این منطقه می دانند.

البته بعضی دیگر نیز نسبت به این که محل مذکور زندان اسکندر است، ابراز تردید می نمایند به عبارتی معتقدند که زندان اسکندر، بنای تاریخی دیگری است و بنای فعلی باید تغییر نام پیدا کند چرا که بسیاری از گردشگران در هنگام مشاهده این مکان به هویت بناهای تاریخی یزد بی اعتماد می شوند.

با این حال بنظر می رسد پراکندن شایعات نامعلومی در رابطه با بناهای تاریخی ارزشمند یک شهر جهانی منجر به لطمه زدن به صنعت گردشگری و عدم اعتماد گردشگران به هویت تاریخی آن می گردد لذا باید در رابطه با برچسب زدن به بناهای تاریخی دقت نظر و توجه بیشتری گردد.

زندان اسکندر قطعاً مدرسه ضیائیه نیست

ذات الله نیکزاد عضو هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری کشور، با اشاره به این که زندان اسکندر قطعاً و یقینا مدرسه ضیائیه نیست، اظهار می نماید: هر چند حقیقت در رابطه با هویت اصلی بنای زندان اسکندر، هویت نامعلوم و اثبات شده ای نیست اما با مراجعه به تاریخ یزد متوجه خواهیم شد که بر طبق شواهد این بنا به هیچ وجه مدرسه ضیائیه نیز نبوده است.

وی با بیان این که تعیینات مدرسه ضیائیه با استناد به تاریخ مطابقتی با بنای زندان اسکندر ندارد، می گوید: مدرسه ضیائیه در کتب تاریخی دارای مناره هایی به همراه کاشی کاری بوده و موقعیت آن نیز با این بنای تاریخی مطابقت ندارد.

این مسئول با اشاره به عنوان دو مدرسه ضیائیه سرپُلوک و شهرستان در تواریخ، تصریح می نماید: مدرسه ضیائیه سرپُلوک که تعیینا در محله ای با همین عنوان در یزد باید قرار داشته باشد و مدرسه ضیائیه شهرستان هم که در این محل قرار نداشته است.

وی ادامه می دهد: البته در تاریخ یزد از بنایی با عنوان زندان اسکندر در محله شهرستان و در نزدیکی مسجد چهل محراب یاد شده که این محل فاصله نزدیکی با بنای کنونی زندان اسکندر دارد و در رابطه با موقعیت این بنا در این محل نیز در تاریخ بسیار یاد شده است.

وی با تاکید بر این که آنچه در خصوص زندان اسکندر گفته شده مقصود زندان به معنای خاص آن نیست، می گوید: زندان در نامگذاری بنای تاریخی زندان اسکندر، یک عنوان کلی است که در گذشته در یزد متداول بوده است اما بحث اصلی، برگزیدن عنوان زندان برای این بنای تاریخی است که هنوز هم چرایی آن تعیین نیست ولی در مجموع در این که زندان اسکندر، مدرسه ضیائیه نبوده هیچ شکی وجود ندارد.

نیکزاد با اشاره به آنالیز های موجود در خصوص بنای تاریخی زندان اسکندر، خاطرنشان می نماید: قطعاً دلیلی ندارد که زندان اسکندر تغییر نام پیدا کند چرا که حتی براساس تاریخ یزد نیز تنها در دهه 40 و بنا بر دلایلی ناتعیین از این محل به عنوان مدرسه ضیائیه یاد شده که اساس آن نیز پذیرفته نشده و تنها در قالب فرضیه عنوان شده است.

زندان اسکندر تعییناً زندان نبوده است

این پژوهشگر کشوری با تاکید بر این که زندان در عنوان این بنا یادآور رویداد زندانی شدن و شکنجه بزرگان پارسی در یزد قدیم است، می گوید: این بنا تعییناً یک زندان در قالب زندان نبوده و واژه ای متداول به معنای جا و مکان بوده و بیشتر برای یادآوری یک رویداد تاریخی و در قالب نام نشانه ای ساخته شده است.

وی با تاکید بر این که دست یافتن به نشانه های تدفین، گور، اسکلت و بقایای استخوان انسان ها در این بنا نمی تواند مستندی بر زندان بودن آن باشد، می گوید: محدوده هایی مانند حسینیه فهادان، بقعه دوازده امام و بنای مشهور زندان اسکندر و فضای سبز آن، در گذشته گورستان بوده و مطمئنا در کاوش ها شواهدی از تدفین در دوره های اسلامی نیز بدست آمده که مسئله ای عجیب نیست.

نیکزاد با اشاره به گنبد قدیمی و گنبدخانه بزرگ و کارشده بنای زندان اسکندر، یادآور می گردد: هرچند این بنا نیز دارای کتیبه بوده و وجود مدفنی در آن بعید نیست اما باید دانست که در فرهنگ یزد تدفین در گنبدخانه ها و خانقاه ها نیز امری جا افتاده بوده و وجود بقاعی مانند سید رکن الدین، چنین امکانی را دور از ذهن نمی نماید.

وی پرداختن به مسئله باستان شناسی در این بنا را به منظور تعیین شدن هویت و اطلاعات مجهول این بنای تاریخی ضروری می خواند و می گوید: با این اقدام گره کور هویت زندان اسکندر باز می گردد؛ البته پژوهش و شواهدی در رابطه با این بنای تاریخی با عنوان چیستی در شماره 78 مجله اثر منتشر شده است که علاقمندان می توانند به آن مراجعه نمایند.

اشاره به زندان اسکندر در اشعار لسان الغیب

البته محمد خدادادی استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یزد هم در گفت وگو با خبرنگار ایسنا، به مصرع دلم از وحشت زندان سکندر بگرفت از حافظ شیرازی اشاره و اظهار می نماید: حافظ با بهره گیری از آرایه ادبی ذکر جزء و اراده کل، از عنوان زندان اسکندر استفاده نموده اما این عنوان صرفاً به عنوان بنای تاریخی زندان اسکندر نیست و مجازی از تمام شهر یزد است.

وی با بیان این که امکان وجود چنین محله ای و بنایی در یزد وجود داشته است، تصریح می نماید: قطعا در سفر حافظ به یزد، از دوران قبل از اسلام، اسطوره هایی محلی در خصوص رویداد تاریخی اسکندر وجود داشته که اسکندر بزرگان و عاملان پارسی را به یزد و بعداً به این مکان فرستاده است.