تاریخی، جهانی اما گمنام - انوار بلاگ

اما شاید هنوز یک نوع دستبافته ایرانی حتی در بین ایرانیان ناشناخته باشد چه رسد در میان مردم دنیا و آن چیزی نیست جز زیلو؛ همان دستبافی که بارها و بارها از صفحه تلویزیون در حسینیه امام خمینی(ره)، محل دیدار های عمومی رهبر معظم انقلاب مشاهده نموده اید؛ مفروشی آبی رنگ که سرتاسر حسینیه و حتی بیت رهبری را پوشانده و ایشان سال ها پیش در پاسخ به یکی از زیلوبافان قدیمی میبد که خطاب به رهبری گفته بود چرا از فراوری زیلو با این که یک فرش ایرانی است، حمایت نمی گردد، پاسخ داده بودند: من که نمی توانم اصرار بکنم ولی من باید یک کار فرهنگی انجام می دادم که دادم. تمام حسینیه و منزل خودم را زیلو کردم و انتظار دارم دیگران هم این کار را بنمایند.

زیلو در گذشته در شهرهای متعددی بافته می شد اما در حال حاضر فقط در میبد بافته می گردد و همین انحصار و ظرافت های بافت این نوع دستبافت طبیعی سبب شد آذر97 شهر میبد به عنوان شهر دنیای زیلو از سوی یونسکو معرفی گردد.

در روزگاری نه چندان دور فراوری زیلو در میبد به روزی 6000 کیلوگرم می رسید (واحد شمارش زیلو کیلوگرم است) اما در دهه 50 و 60 با افتتاح کارخانه های فرش ماشینی و موکت، این هنر به زوال رفت تا این که با ثبت دنیای میبد به عنوان شهردنیای زیلو، امیدها برای رونقش بیشتر شد.

ثبت دنیای در کنار راه اندازی موزه زیلو و کوشش مسؤولان شهری میبد و میراث استان یزد حرکتی است که در راستای رونق دوباره بافت و فروش این محصول باکیفیت ایرانی این روزها درحال انجام است.

منحصر به فردترین موزه زیلو

اما چه چیزی سبب شد توجه ها به سمت زیلو جلب گردد؟ دستبافته ای که رو به فراموشی بود و جز چند پیرمردی که به ناچار و برای ارتزاق آن را می بافتند، امیدی به حیات آن در نسل آینده نبود.

بی شک می توان به وجود موزه زیلو در کاروانسرای این شهر اشاره نمود که سال 81 توسط انجمن یاران یادگارهای فرهنگی میبد جمع آوری و راه اندازی شد.

سید عبدالعظیم پویا، بنیانگذار این انجمن، فارغ التحصیل سال 44 دانشگاه تهران در رشته جامعه شناسی است که برای ادامه تحصیل در رشته جامعه شناسی هنر به فرانسه رفت و از این رشته فارغ التحصیل شد.

او درباره ایده راه اندازی این موزه به جام جم می گوید: باید اقدامات زیادی برای معرفی زیلو انجام گردد. شاید کمتر کسی در کشور بداند موزه ای برای زیلو هم وجود دارد. تا به امروز چند کتاب برای کودک چاپ شده تا زیلو را به آنها معرفی نمایند و در این زمینه فرهنگ سازی گردد. شعرهایی گفته شده و تصویرسازی شده است. همین کوشش برای معرفی زیلو بود که سبب شد فکر راه اندازی یک موزه به ذهنم خطور کند.

او ادامه می دهد: از آنجا که اغلب زیلوهای قدیمی موجود، در اماکن مقدس چون امامزاده ها و مساجد نگهداری می شوند، برای انتقال آنها به موزه مسائل زیادی داشتیم که سبب شد از رهبری استفتا بگیریم که آیا می توان فرشی را که برای مساجد و بقاع متبرکه بافته شده، برای استفاده بهینه از مساجد خارج کرد یا خیر که با این کار موافقت و موجب شد بتوانیم بسیاری از زیلوها را از مساجد جمع آوری کنیم. این زیلوها در مساجد و امامزاده ها افتاده بود و کسی آنها را نمی دید و حتی آنقدر به آنها بی حرمتی شده بود که رویشان موکت پهن نموده بودند.

علاقه به گردآوری مجموعه ای از قدیمی ترین زیلوهای بافته شده؛ سبب شد پویا به بسیاری از شهرهای ایران سفر کند تا این که پایان مجموعه ای نفیس از زیلوهای قدیمی جمع آوری شد و با یاری اداره میراث فرهنگی استان یزد، بخشی از کاروانسرای میبد در اختیار انجمن یاران یادگارهای فرهنگی میبد نهاده شد تا موزه زیلو شکل بگیرد.

حکایت قدیمی ترین زیلو

قدیمی ترین زیلوی موجود در موزه زیلوی میبد، زیلویی است بافته شده به سال 808 قمری. نکته قابل توجه در زیلوها این است که برخلاف فرش، اغلب کتیبه ای دارند که اطلاعاتی از بافنده و سال بافت در اختیار ما قرار می دهد.

بنیانگذار انجمن یاران یادگارهای فرهنگی میبد در توضیح این زیلو می گوید:این زیلو در شبستان مسجد جامع میبد بود و روی آن فرش انداخته بودند، اما چون من در مسجد رفت و آمد داشتم، می دانستم که چنین زیلویی وجود دارد و با مذاکره با خادمان و متولیان مسجد و با استفاده از استفتای رهبر معظم انقلاب توانستیم این زیلو را که قدیمی ترین زیلوی شناخته شده است، به موزه منتقل کنیم.

چرا زیلوبافان بیمه نمی شوند؟

عبدالکریم غنی پور، مسؤول تعاونی زیلوبافی میبد که سال 51 تاسیس شده، با اشاره به این که زیلوبافان نیز مانند بسیاری از هنرمندان صنایع دستی بیمه ندارند، می گوید: روزگاری تعاونی زیلوبافی میبد 600عضو داشت، درحالی که اکنون 10بافنده بیشتر در این تعاونی کار نمی نمایند که آنها هم اغلب پیر هستند. متاسفانه دولت برای بیمه بافنده های زیلو کاری انجام نداده است و فقط بیمه روستایی و عشایری را مطرح نموده که هیچ کس از آن استقبال نمی نماید چون فایده ای ندارد و تسهیلاتی که بیمه تامین اجتماعی دارد بیمه عشایری ندارد.

غنی پور در توضیح بافت زیلو می گوید: زیلو از تار و پود تشکیل شده است. طول تار حدود 24 متر است و با هر چله می توان هشت زیلو بافت که برعکس قالیبافی است. برای چله کشی هشت تا 10متر راه می فرایند تا 500تار آماده گردد. نخ تار باید هفت بار تابیده گردد و نخ پود هفت لا کنار هم قرار بگیرد.

رایزنی برای فروش

علیرضا نقوی، شهردار شهر میبد که همزمان دبیر شهر دنیای میبد نیز است درباره فعالیت های مجموعه خود برای ارتقای صنعت زیلوبافی در این شهر به ما می گوید: در حال مذاکره با شورای عالی مساجد کشور و ائمه آدینه هستیم تا سفارش های زیلو بگیریم. حسینیه امام خمینی (ره) و بیت رهبر معظم انقلاب از جمله فضاهایی هستند که با زیلو فرش شده اند. از آنجا که زیلوبافی جزو مشاغل خانگی به شمار می رود، با همکاری معاونت زنان ریاست جمهوری قرار شده برای بانوانی که در فضای مجازی زیلوهای بافته شده خود را عرضه می نمایند، تسهیلاتی ارائه گردد.

او ادامه می دهد: بعد از ثبت دنیای زیلو بین 20 تا 30دار زیلوبافی در میبد اضافه شد. قبل از دنیای شدن بیش از 223دستگاه زیلوبافی در میبد وجود داشت که در حال حاضر شاهد رشد 50درصدی در این زمینه هستیم. بانک اطلاعاتی زیلو نیز توسط جهاددانشگاهی تشکیل شده که مستند و همراه با جی پی اس است.

دیلماسی شهری، بهترین راه حل

شهردار میبد با اشاره به این که نام 14شهر و روستای ایران در شورای دنیای صنایع دستی ثبت شده که باید برای بازرگانی و فروش محصولات آنها یک شبکه ایجاد گردد و یکی از آنها زیلوست. همچنین می توان از دیپلماسی شهری برای ارائه صنایع دستی ایرانی در خارج از مسائل دیپلماتیک و سیاسی که موجب تحریم ها و محدودیت ها می گردد، استفاده کرد. خواهرخوانده میبد شهر فائنتسا در ایتالیاست که همچون میبد قدمت تاریخی دارد و می توان از این ظرفیت برای معرفی هنر میبد استفاده کرد.

شهری دنیای خالی از المان

میبد گرچه امروز با برند زیلویش ثبت دنیای شده و شهرت و جایگاهی در میان صنایع و هنرهای دستی و بومی دنیای یافته و همه اینها را مرهون هنر دست هنرمندان و زیلوبافان میبدی است اما متاسفانه نمادی که همه این افتخارات را در میبد به رخ بکشد وجود ندارد و یک جهانگرد داخلی یا خارجی با ورود به میبد و گشتی در شهر متوجه نخواهدشد به چه شهری با چه عنوان و هنر و سابقه ای پا گذاشته، این در حالی است که معمولا شهرهای دنیا با کوچک ترین داشته ای ده ها نماد و المان در سراسر شهر برپا نموده و خود را به دیگران معرفی می نمایند.

شهردار میبد درباره نبود نمادهای زیلو در شهر دنیای میبد می گوید: میبد هم مثل سیرجان و آباده به یک باره با پدیده دنیای شدن روبرو شد و چندان آماده این موضوع نبود. این طور نیست که هیچ نمادی از زیلو در شهر کار نشده باشد. در میبد میدانی به نام زیلو ساخته ایم و نمادی برای آن درست شده است. در یکی از مجله های هواپیمایی زیلو را معرفی کردیم و در حال برنامه ریزی هستیم که چند دستگاه زیلوبافی را در نقاط مختلف شهر فضاسازی کنیم. همچنین در مجموعه جهانگردی بام میبد از نقش و نگاره های زیلو و سفال استفاده شده و در حال ایجاد باغ زیلو و سفال هستیم.

دنیای هستیم اما فروشگاه نداریم

نقوی به نبود فروشگاهی مناسب برای ارائه زیلو در استان یزد اشاره می نماید و می گوید: در میبد تنها یک فروشگاه وجود دارد که فقط قدیمی ها از آن اطلاع دارند. می خواهیم اقتصاد شهر را پویا کنیم؛ زیرا میبد یک شهر نیمه صنعتی است و قطب کاشی و سرامیک کشور به شمار می رود، اما زیلو در آن نادیده گرفته شده است. باید درباره استانداردسازی و بعضی مباحث دیگر فرهنگ سازی گردد. متاسفانه هنوز زیرساخت کافی وجود ندارد که اگر تقاضا زیاد شد بتوان عرضه خوب و با کیفیتی داشته باشیم. در دو سالی که زیلو ثبت دنیای شده در حال اجرا اقداماتی هستیم که طی صدسال گذشته انجام نشده بود. حال باید دید آیا با تمام این کوشش ها می توان شاهد رونق این هنر ارزشمند در حال فراموشی در ایران و میبد بود یا خیر.

مرجان حاجی رحیمی - ایران / روزنامه خبرنگاران