از خانواده تا سلطه فرهنگ شفاهی، نقش مطالعه در احقاق مطالبات زنان - انوار بلاگ

عالیه شکربیگی جامعه شناس و استاد دانشگاه هرگونه ریشه عادات مطالعه را پیش از هر چیز به نهاد خانواده مرتبط می داند و معتقد است این امر را فراتر از جنسیت فرزندان می توان دید، او شرح می دهد: عادات مطالعه کردن اصولاً باید در سبد فرهنگی خانواده قرار داشته باشد. پس برای هرگونه ریشه ­یابی در خصوص عادات مطالعه در میان خانم ها و دختران و کم رنگ بودن این عادت، پیش از هر چیز باید بگوییم این کم رنگ بودن را ابتدا می توانیم به تمام مردم کشور نسبت بدهیم و دلیل آن هم این است که اهمیتی به این امر در سبد فرهنگی خانواده در فرآیند جا پذیری داده نشده است. در دوران کودکی و زمانی که فرد می خواهد جهانی اطراف خود را کم کم بشناسد، باید جهان ذهنی او توسط خانواده به چیزی به نام مطالعه کردن عادت داده گردد. خانواده هایی که مطالعه را در سبد فرهنگی خود قرار داده اند، به جایی می رسند که فرزندان همانطور که به غذا احتیاج دارند، به مطالعه نیز احساس احتیاج می نمایند. متاسفانه این امر در تاریخ عادات فرهنگی کشور ما خیلی کمرنگ است و خانواده های بسیار محدودی توانسته اند فرزندان خود را با عادات مطالعات پیش ببرند.

شکربیگی نهاد آموزش را یکی دیگر از عوامل موثر در ضعف عادات مطالعه می داند و می گوید: در این میان متاسفانه نهاد آموزش و پرورش نیز کاری پیش نبرده و این کوشش را نداشته است که عادات مطالعه را تقویت کند. اگر به برنامه های آموزشی مدارس ما نگاه کنید برنامه هایی مانند کتاب خواندن های گروهی و ... وجود ندارد و نهاد مدرسه نیز مطالعه را به عادات فرهنگی دانش­ آموران اضافه نمی نماید.

او در ادامه با انتقاد از مدرک گرایی به ایبنا می گوید: آنچه نهاد آموزش به خانواده ها تحمیل می نماید اساسا چیزی به نام نمره و مدرک گرایی است که فقط از فرزندانشان توقع نمره 20 داشته باشید و بخواهید که آن ها مهندس و دکتر شوند. به این ترتیب متاسفانه اول نهاد آموزش و دوم نهاد خانواده در ایجاد عادات صحیح مطالعه وظایف خود را انجام نمی دهند در حالی که مطالعه پایه و زمینه و گستره آگاهی در یک ملت است و در موفقیت آن ها سهم بسزایی دارد.

این جامعه شناس با اشاره به ریشه های تاریخی گریز از مطالعه نیز شرح می دهد: برای این بی توجهی ها باید ریشه های تاریخی فرهنگ را هم دید. کشور ایران در طول تاریخ خود تحت سلطه حاکمان مستبد بوده و در این فضا آگاهی به شکل یک مطالبه در نیامده است چرا که در جامعه استبدادی هرچقدر مطالعه کم تر باشد، انسان های مطیع و تسلیم بار می آیند و آسان تر می توان آن ها را کنترل کرد. علاوه بر این به دلیل استبداد و حضور در جامعه استبدادی، ما ایرانیان بیشتر دنبال ادبیات شفاهی هستیم تا مدرکی از خود به جای نگذاریم و به همین دلیل آداب شفاهی در ایران بیشتر رشد نموده است. یک مثال ساده در این زمینه را می توانیم در عادات گفت و گوهای روزانه خود ببینیم؛ یکی از عباراتی که ما در ملاقات با هم فراوان به کار می بریم، چه خبر؟ است که نشانه ا از علاقه به فرهنگ شفاهی دارد.

شکربیگی در ادامه با اشاره به رشد فضای مجازی و شبکه های اجتماعی از تاثیر این فضا بر عادات مطالعه در میان زنان و مردان می گوید: ما اکنون در دوره ای به سر می بریم که اتفاقات جدیدی اتفاق افتاده است و علاوه بر مراحل جامعه پذیری که پیشتر وجود داشته اند، نهاد رسانه و شبکه های اجتماعی هم در مرحله جامعه پذیری افراد جای گرفته اند. اکنون این رسانه ها هستند که به عادات شفاهی مردم ایران پاسخ می گویند. امروز بسیاری از مردم در شبکه های اجتماعی حضور دارند. این طیف بسیار گسترده است از گروه سنی 7 تا 70 سال، تا گروه های فکری پیش رو و سنتی. امروز مردم ایران به جای مطالعه کردن کلیک می نمایند و وارد فضاهایی می شوند که متاسفانه به این دلیل که اطلاعات در آنجا بسیار زیاد است، نمی توانند به پای سرعت این انتشار برسند و به جای آن به اطلاعات نوک می زنند و این موضوع به رواج سطحی نگری می انجامد.

این استاد جامعه شناسی شرایط مطالعه زنان در جهان جدید تکنولوژیک را با تغییرات و ریشه تاریخی نقش زن در نهاد خانواده مرتبط می داند و شرح می دهد: در این میان اگر بخواهیم به زنان و دختران اشاره کنیم، به لحاظ ریشه تاریخی زنان در نهاد خانواده جنس دوم محسوب می شدند و در آن ساختاری که وجود داشت، زنان باید یک همسر خوب و مادر خوب و ستونی برای پاسخ مطالبه همه اعضای خانواده می بودند. در آن سیر تاریخی مطالعه کردن در زنان ما جای چندانی نداشته است، مگر این که به ندرت افرادی مانند پروین اعتصمامی یا بی بی استر آبادی و ... در بستر خانواده ای همراه رشد می کردند اما فرهنگ غالب برای زنان چنین حقی قائل نبود. لذا زنان عادت به مطالعه کردن را در خدمت و در حضور مردان می دانستند و به عبارتی زنان باید بسترهایی را فراهم می کردند و آرامشی را ایجاد می کردند که مردان بتوانند مطالعه نمایند. در مقابل همیشه از این تقاضا از زنان ما خواسته شده است که زیبا باشند و به خود برسند و بیشترین مطالبه ای که هم در نهاد خانواده و هم جامعه از آن ها خواسته شده، این است که زیبا باشند و مدیریت بدن در معنای عام داشته باشند. امروز این بحث مدیریت بدن در همه جهان به چشم می خورد اما از جامعه ای به جامعه دیگر و از فرهنگی به فرهنگ دیگر متفاوت است. علاوه بر این زن در تاریخ ایران همیشه در مناسبات قدرت تعریف می شده و قدرت سیاسی زن را ابزاری در جهت تطمیع منافع خود استفاده می نموده است و در خانواده هم همیشه از او خواسته شده که خود مطالبه نداشته و مطالبه دیگران را جواب بدهد.

او در ادامه به اهمیت اقتصاد نسبت به آگاهی در تحصیلات دانشگاهی زنان اشاره می نماید و به ایبنا می گوید: اکنون به دلیل امکاناتی که در تکنولوژی ایجاد شده است زنان خیلی هوشیارانه توانسته اند از مرحله تحقیر شدگی تاریخی گذر نموده و به طور آگاهانه در بستر آموزش رشد نمایند و وارد دانشگاه ها و ساختار فرهنگی شوند. بسیار در تعاملات روزمره می شنویم که به زنان می گویند سعی کنید کار کنید و دستتان در جیب خودتان باشد، تا احتیاجی نداشته باشید، چرا که آن نسلی که دارد این نسل را تربیت می نماید، از زنانی تشکیل شده که به لحاظ تاریخی صدمات زیادی از ابعاد مختلف دیده اند. ولی تشویق به تحصیل از طرف این نسل به معنای کسب و آگاهی دانایی نیست چرا که بیشتر دید مالی در پشت ماجرا است، نه فرهنگی. یعنی رفتن به دانشگاه نه برای کسب آگاهی از شرایط اجتماعی و سیاسی که برای کسب شغل و درآمد بوده است. از بعد دیگر همچنان بحث مدیریت بدن مطالبه اول از زنان است و به قول گیدنز در هیچ دوره ای از تاریخ بشر به نقطه ای از بدن(صورت در زنان) به این اندازه توجه نشده است که نمونه آن انواع و اقسام جراحی ها برای زیبایی برون است و ما محدود داریم کسانی که بر درون زیبای خود تاکید دارند مانند مریم میرزا خانی.

او در ادامه با تاکید بر نقش مطالعه در احقاق حقوق زنان گفت: من امیدوارم که زنان ما در این بستر به این آگاهی و دانایی برسند که راه رسیدن به حقوق حقه آن ها، تنها و تنها با مطالعه و کسب آگاهی ممکن، ساختارهای تعین گرا وادار به عقب نشینی می شوند. این که در زنان و دختران ما مطالعه به صورت یک عادت نهادینه شده وجود ندارد، همانطور که اشاره شد هم ریشه تاریخی و خانوادگی، هم فردی و سیاسی و هم فرهنگی دارد. تمام این عوامل دست به دست هم می دهد که از زن موجودی در خدمت ساختار حاکم بسازد. به همین علت برای دست یابی به یک عادت صحیح که کسب مطالعه در زندگی روزمره و سبد زندگی خانواده جای بگیرد، ابتدا نهاد خانواده، بعد نهاد آموزش و پروزش و در ادامه رسانه مسئول هستند اما تمام مسئولیت در این سمت نیست چرا که امروز آگاهی به سودمندی مطالعه ایجاد شده اما همت خواندن همچنان کم است. این امر را ما در نمایشگاه های کتاب هم می بینیم که این نمایشگاه ها بسیار شلوغ است و کتاب زیاد خریده می گردد اما این کتاب ها خوانده نمی شوند و انبار می شوند. پس کاش زمانی که این همت برای خرید است خوانده هم گردد چرا که اگر این همت وجود داشته باشد، سرنوشت ما چیزی که اکنون در آن به سر می بریم نخواهد بود. مطالعه به عنوان یک عادت می تواند انسان را با خودش به یک کنش بازنگرانه وا بدارد و ما احتیاجمند دختران و زنان آگاهی هستیم که با مطالعه تاریخی که گذارنده اند، بدانند گذشته چه بوده و اکنون و آینده چه خواهد بود. این امر می تواند سرنوشت نسل های آینده را هم تغییر دهد.