چرا خسته می شویم؟ - انوار بلاگ

چرا خسته می شویم؟

یک تبادل نظری خواندنی با دکتر آذرخش مکری، روانپزشک

برخی مردم در لحظات حساس و مهم زندگی کلافه اند، خسته اند و مرتب کار خود را به تعویق می اندازند و می گویند ببینیم چی می شه و در نهایت هم بدترین انتخاب را خواهند داشت. من توصیه می کنم قدری به مغزتان استراحت بدهید و از تصمیم گیری های متعدد و خویشتن داری های مکرر خودداری کنید. این بخشی از گفته های دکتر آذرخش مکری، روان پزشک و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران است که درباره یک اتفاق مهم در مغز ما انسان ها صحبت می نماید. تبادل نظر با دکتر مکری برای من چنان لذت بخش بود که دریغم آمد شما را از آن بی نصیب بگذارم. بنابراین همراه ما باشید تا زمینه برخی رفتارها را در انسان واکاوی کنیم.

برخی اوقات احساس می کنم ساعات کاری برایم خسته نماینده است. فکرم نمی کشد یا اینکه دم عصر، عصبانیتم در مقایسه با صبح بیشتر می شود. در مغز من چه اتفاقی در حال وقوع است که چنین احساسی را برایم در پی دارد؟

از نظر عصب شناختی، همه جای مغز انسان به یک مقدار قدرت ندارد و برخی جاهای آن آسیب پذیرترند. برای روشن تر شدن موضوع برایتان مثالی می زنم. همان طور که می دانید، قسمت های پس سری یا همان اکسی پیتال که وظیفه پردازش پیغام های بینایی را دارد، با قسمت بینایی مرتبط است و در مقابل خستگی خیلی مقاوم است. به همین علت شما ساعت ها می توانید کتاب بخوانید و تلویزیون نگاه کنید بدون اینکه احساس خستگی یا کلافه بودن به شما دست دهد. این اتفاق حتی در مراکز شنوایی انسان هم می افتد یعنی ممکن است ساعت ها به موزیک گوش کنید اما احساس خستگی نکنید زیرا تمام این اتفاقات در قسمتی از مغز به نام لوب گیجگاهی اتفاق می افتد و این قسمت هم بسیار مقاوم است. اما از نظر عصب شناختی حساس ترین و مهم ترین جای مغز، پیشانی یا لوب فرونتال است که بسیار آسیب پذیر است. در واقع همان قسمتی که در مقایسه با مغز حیوانات، بسیار رشد نموده است و از نظر بیولوژیک بسیار مدرن و پیشرفته است. این قسمت از مغز بسیار آسیب پذیر است و زودتر از بقیه قسمت های مغز خسته می شود.

جناب دکتر، به زبان ساده بفرمایید قسمت پیشانی یا همان لوب فرونتال مغز چه کار می نماید؟

قسمت پیشانی دو کار مهم انجام می دهد؛ نخستین فعالیت آن تصمیم گیری و فعالیت مهم دیگر آن، خویشتن داری است.

اگر موافق اید، از تصمیم گیری آغاز کنیم.

تصمیم گیری یعنی اینکه میان انتخاب های متعدد مقایسه کنیم و در نهایت، انتخابی را که حس می کنیم مجذوب نماینده تر است یا به ذایقه ما خوش می آید یا از نظر عقلی برای ما انتخاب بهتر است، از بین گزینه های دیگر پیدا کنیم. هنگامی که شما مشغول این مقایسه هستید، قسمت پیشانی مغز شما فعال می شود. این در حالی است که موقع تماشای تلویزیون ناحیه پس سری شما فعال است و به راحتی احساس خستگی به شما دست نمی دهد و اگر هم خسته شوید، به سرعت قدرت بازیافت دارید.

کار دوم قسمت پیشانی مغز، خویشتن داری است. در این باره شرح دهید!

خویشتن داری یعنی میل یا وسوسه یا هدفی که در مغز انسان شکل می گیرد و ما به هر علتی آگاهانه مانع بروز آن کار می شویم. به طور مثال، ممکن است فکر کنید که عصبانی هستید اما با دیگران دست به یقه نمی شوید یا فکر کنید خیلی خسته هستید ولی وقتی مسوولیتی را به شما سپردند، آن کار را انجام می دهید. هرگونه تصمیم گیری که مفهوم خویشتن داری داشته باشد، مصداق های ما را تشکیل می دهد. به طور مثال، تصور کنید سفره ای گسترده شده است اما شما بیش از حد غذا نمی خورید یا اگر به فروشگاهی رفتید، با خودتان می گویید بیشتر از این خرید نمی کنم.

بنابراین اگر قسمت خویشتن داری مغز من از کار بیفتد، دیگر نمی توانم جلوی خود را بگیرم؟

بله. دقیقا همین طور است. هنگامی که این قسمت از مغز شما از کار افتاد یا خسته شد، نخست تصمیم گیری برایتان سخت می شود و از آن طرف خویشتن داری شما مختل می شود. به طور مثال، ممکن است شما پنج بار خشم خود را کنترل کنید اما بار ششم به پرخاشگری متوسل شوید. یا اینکه هنگام خرید بالاخره تسلیم فروشنده شوید و خرید کنید، احساس پشیمانی کنید و با خود بگویید من که نیازی به این جنس نداشتم، پس چرا این کالا را خرید کردم.

به موضوع جالبی اشاره کردید. بنابراین این داستان در بهداشت جسم و روان بسیار تاثیرگذار است. به طور مثال، همین قسمت پیشانی مغز است که موجب می شود نتوانیم هنگام غذا خوردن جلوی خودمان را بگیریم؛ درست است؟

بله، همین مطلبی که اشاره کردید، زبان حال همه افرادی است که چاق می شوند. برای مثال، می گویند ما هیچ تمایلی به خوردن نداشتیم ولی نمی دانیم که چه اتفاقی افتاد که غذا خوردیم! یا جالب تر اینکه می گویند اعصاب مان خرد شده بود بنابراین زیادتر غذا خوردیم. یا اینکه سه ماه بود رژیم غذایی را رعایت می کردم اما با یک نفر بحثم شد، کلافه شدم و در نهایت آغاز کردم به غذا خوردن.

عین همین مطالبی را که فرمودید، در مصرف نمایندگان موادمخدر هم می بینیم؛ این طور نیست؟

چرا؛ این مثال ها هم درباره مصرف نمایندگان موادمخدر و هم افراد سیگاری مصداق می یابد. دقت داشته باشید هنگامی که این افراد تعدد تصمیم گیری داشته باشند، در واقع خویشتن داری شان خسته می شود و دیگر نمی توانند خودشان را کنترل نمایند و در نهایت، تسیلم می شوند و رفتار اعتیاد را از خود بروز می دهند. درباره مثال خرید هم که قبلا حرفش را زدم، می خواهم به این نکته اشاره کنم که برخی افراد معتقدند که اگر تنوع کالاها زیاد باشد، آنها زیادتر خرید می نمایند اما دقت کنید که داستان فقط تنوع و مجذوب نماینده بودن گزینه ها نیست بلکه داستان این گونه است که اگر گزینه ها زیادتر باشند همان قسمت پیشانی مغز شما وارد عمل شده و به سرعت خسته می شود.

لابد به همین علت است که فروشنده ها هنگام فروش یک کالا، انواع و اقسام کالاها را جلوی ما می گذارند تا ما را تسلیم نمایند؟

به طور دقیق همین طور است. وقتی مقدار تنوع بالای هفت عدد باشد، فکر خسته می شود. برای مثال، شما برای خرید یک گوشی موبایل به بازار می روید و با 500 گوشی تلفن روبرو می شوید. در این حالت سیستم تصمیم گیری مغز شما باید مقایسه کند و در نتیجه سریع خسته می شود. شما ناگزیر یک گوشی می خرید اما با خودتان گویید این گوشی هم چندان جالب نبود یعنی قسمت فرونتال مغز شما خاموش شده است.

جناب دکتر، این طور که شما فرمودید باید قدر قسمت پیشانی مغزمان را بیشتر بدانیم. به نظر شما چه طور این قسمت از مغز را کمتر خسته کنیم؟

قسمت فرونتال مغز، عالی ترین قسمت مغز ما انسان ها است. در واقع رایانه ای بسیار پیشرفته در این قسمت از سر انسان کار گذاشته شده است. بنابراین همان طور که درباره رایانه ها می گویند چند برنامه هم زمان را با یکدیگر روشن نکنید تا از قدرتش کاسته نشود و حجم حافظه را خراب نکند، اصل اول این است که تا می توانید از تصمیم گیری های بی مورد خودداری کنید. برای مثال، تصور کنید هر روز هفته شما برای انتخاب غذای خود تصمیم گیری کنید که چه غذایی بخورید. حالا بیایید و یک برنامه غذایی برای خودتان بنویسید و از روی آن عمل کنید تا ناچار نباشید هر لحظه تصمیم گیری کنید. مدیران ارشد هم باید از تصمیم گیری های جزیی و میانه دوری نمایند. این افراد نباید فکر نمایند که اگر در هر موردی دخالت نمایند، قدرت مدیریت شان بالا رفته است بلکه باید برخی کارها را به منشی یا دستیاران خود بسپارند و فقط چند مورد مهم را تصمیم گیری نمایند.

توصیه دکتر مکری به رانندگان

ترافیک و بوق زدن خودروها سبب خستگی شما نمی شود. ممکن است در ترافیک شما نسبت به رانندگی احساس خشم کنید و در عین حال خشم خود را کنترل کنید. یعنی چیزی که شما را خسته نموده و قوای شما را تحلیل می برد پیش از آنکه سر و صدا و راه بندان باشد، تکانه های لحظه به لحظه ای است که در خود آن را کنترل و مهار می کنید. به طور مثال، به خودتان می گویید به این راننده خاطی چیزی بگویم اما خویشتن داری شما جلوی این کار را می گیرد بنابراین در یک ترافیک به طور مرتب تصمیم گیری و خویشتن داری می کنید. این کار مغز شما را به سرعت رو به تحلیل می برد. بنابراین توصیه می کنم از ناراحت شدن و خشمگینی حین رانندگی خودداری کنید.

توصیه دکتر مکری به افراد چاق

افراد چاق از مسائل رفتاری خود آگاهی ندارند. این افراد در حین انجام رفتار خود حس می نمایند که آن رفتار را دوست ندارند و به اجبار سراغ آن رفتار رفته اند. به طور مثال، افرادی که اضافه وزن دارند، در حین خوردن می دانند که چاق می شوند و تناسب اندام شان به هم می خورد اما به جای اینکه کمتر بخورند با ولع بیشتری به سمت غذا می فرایند و می گویند لقمه های غذا به طور اتوماتیک می آیند. باز هم تاکید می کنم که این مسائل به زیر ساخت مغز ما برمی شود که قسمت پیشانی مغز ما وظیفه تصمیم گیری و خویشتن داری را بر عهده دارد و اگر ما این قسمت از مغز را خسته کنیم یا بی مورد از آن کار بکشیم، به طور حتم تصمیم گیری و خویشتن داری ما را مختل می نماید.

منبع: http://www.salamat.com

/ن

منبع: راسخون