تبلور عظمت معماری ایرانی در کالبد کاروانسرا های البرز - انوار بلاگ

میراث آریا: معماران و استاد کاران ایرانی، تمام ذوق و هنر خود را برای خلق اثری ماند گار به کار بسته اند تا هر آنچه شایسته فرهنگ و تمدن ایرانی است به رخ جهانیان بکشند. اوج شکوفایی معماری بنا هایی مانند کاروانسرا در دوران صفویه بوده که تحولی در نوع معماری و تعداد آن ها به وجود آمده است. شاه عباس یکم به منظور آبادی راه ها و توسعه مالی و تجارت، به ویژه در جهت راه ابریشم، اقدام به ساخت رقم شگفت انگیز 999 کاروانسرا نموده تا در ذهن ها ماندگار گردد.

کاروانسرا ها از جمله بنا های استراحتگاهی بین راهی هستند که به تناوب جهتی که یک کاروان در طول روز می توانسته طی کند در فواصل تعیین ساخته می شده و می توان گفت به نوعی هتل های امروزی محسوب می شوند. نقشه بیشتر آن ها مربع یا مستطیل شکل و دارای اتاق، آب انبار، حجره، اصطبل و حیاط بوده است که هر یک به تناسب احتیاج، امکانات گونا گونی را ارائه می کردند. می توان گفت شیوه و سبک معماری این بنا ها در طول تاریخ جز در موارد نادر، تغییر محسوسی ننموده و یکنواخت بوده است.

محل استراحت موقت کاروانیان بر سر راه تجاری و زیارتی قرار داشته، چرا که با توجه به اقتضای موجود آن موقع، سفر ها، مدت زمان بسیاری طول می کشیده و این موضوع، لزوم ایجاد بنایی به عنوان استراحتگاه مسافران و تجار را به وجود آورده است.

مصالح و مواد اولیه به کار رفته در هر یک از این بنا ها، بسته به شرایط آب و هوایی، اقلیم، مصالح بومی، متفاوت بوده و عموما از سنگ، آجر و خشت تشکیل می شده که به سهولت و فراوانی در دسترس بوده است.

در کاروانسرا ها هم مانند بیشتر بنا های ایرانی، تزئینات گچبری، کاشی کاری و آجر کاری به کار رفته که در کنار ویژگی های کاربردی،مهم بوده و بر ارزش آن افزوده است. این مهم نشان از هنر و هنر دوستی ایرانیان در برهه های تاریخی داشته است که از آن غافل نشده اند و همیشه در ایجاد آن اهتمام ورزیده اند.

با وجود دوام و استحکام کاروانسرا ها و ساخت تعداد بالایی از این ابینه تاریخی، در ادوار مختلف، با رشد روز افزون شهر ها و وسعت آن ها و تخریب بسیاری از این بنا ها، به دلایل گوناگون، امروزه تعداد کمی از آن ها باقی مانده است که خوشبختانه باید گفت یکی از ارزنده ترین و وسیع ترین نمونه های آن، یعنی کاروانسرای ینگی امام که روزگاری بر سر راه تجاری ابریشم قرار داشته، امروز در تقسیمات کشوری جزئی از آثار ارزشمند استان البرز است که در شهرستان ساوجبلاغ واقع شده است.

همچنین این اثر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. وسعت خیره کننده، عظمت تالار ها، گنبد های زیبا و استحکام آن، این بنا را در زمره ابنیه تاریخی ارزشمند قرار داده است که اخیرا به عنوان بنای شاخص بودجه ای از طرف یونسکو برای بازسازی آن اختصاص یافته بود.

علاوه بر این، کاروانسرای شاه عباسی کرج که در مرکز شهر قرار گرفته از دیگر کاروانسرا های دوره صفویه است که از معماری خاص و استحکام بالایی بر خور دار است و در سال های اخیر با برپایی نمایشگاه های صنایع دستی و مراسم های فرهنگی موجب پیوند تاریخ و مدرنیته شده و بازدید کنندگان بسیاری را به خود جلب نموده است.

در معماری ایرانی، عنصر اتحاد و همبستگی همیشه نقش پر رنگی داشته و زمینه ساز تحولات بسیاری در طول تاریخ شده است. همراهی گروهی از مسافران در جهت های سخت و سخت و اسکان دسته جمعی در مامنی مشترک، که سازه ای با قسمت های مجزا و کار بردی برای استراحت خود و چارپایان بوده و غذایی هر چند مختصر در آن فراهم بوده است.

با حضور در این بنا ها روح قدمت و اصالت را حس نموده و بدون کلمه ای می توان عظمت و قوام معماری و فرهنگ رخنه نموده در کالبد این آثار تاریخی را درک کرد. تغییر کاربری بنا هایی از این دست نه تنها موجب آسیب دیدن آثار نمی گردد بلکه با تجهیز و راه اندازی اقامتگاه های سنتی و رستوران ها می توان پیوندی میان گذشته و حال زد تا برای مدتی هر چند کوتاه در فکر فرو رفته و در هنر ایرانی تامل و تفکر کرد و غرق لذت شد.

فرهنگ و هنر کهن ایرانی ابعاد گوناگونی داشته که بنا به اقتضای زمانه بعضی از آن ها یا فراموش شده اند یا در جهت فراموشی و نابودی قرار گرفته اند این در حالی است که تجربیات گذشته همیشه چراغ راه آینده است.

حفظ، حراست، بازسازی و نگهداری از ابینه و آثار تاریخی باقیمانده به منزله زنده نگه داشتن اصالت و فرهنگ به عنوان الگو های عینی برای نسل جدید است که تاثیر شگرفی بر رشد عقلی و شناخت تاریخ و تمدن سرزمین آنها خواهد داشت. هر چه اطلاعات و آگاهی های نسل آینده از معماری، فرهنگی، آداب و رسوم گذشته بیشتر باشد کوشش بیشتری برای حفظ این یاد گاری های ارزشمند خواهد نمود. بنا بر این فرهنگ سازی و رشد فرهنگی از جمله کار های زیر بنایی برای فراهم کردن این شرایط محسوب می گردد که احتیاج مند اجرای طرح های کلان و برنامه ریزی های بلند مدت است که این امر با همکاری مسئولان و نهاد های مربوطه امکان پذیر است.