شاخه های طوبی؛ شعرهایی اندرزی و اندکی عاشقانه

به گزارش انوار بلاگ، خبرنگاران ایران در بوشهر - بشیر علوی: مجموعه شعر شاخه های طوبی سروده سید محبوبه هاشمی زاده، شاعر خورموجی به همت نشر بید با یک مقدمه و کاروانی از غزل، دوبیتی، رباعی و شعر سپید اوایل سال 1400 راهی بازار کتاب شد.

رویکرد این مجموعه شعر، مذهبی و با موضوع عاشورا و زبانی عاشورایی است که واژه ها و ترکیبات همگی با این موضوع همراه هستند. هر چند به علت قالب سنتی و کلاسیک متن، وجه غالب فرم سنتی است، ولی شاعر کوشش نموده با نو کردن زبان و آوردن واژه هایی که کارکرد امروزی دارند تا مقدار ای خود را از سنت جدا کند. آغاز این مجموعه با همین رویکرد مذهبی انجام شده است:

عاشق و دلبسته ام بر جلوه روی حسین

تشنه یک قطرهام از زمزم کوی حسین

کربلا گلگون شده از چشمه خون خدا

باغ جنّت جان گرفت از غطر خوشبوی حسین

خود دلی بشکسته دارد از گلوی اصغرش

هر دل بشکست های دارد نظر سوی حسین (هاشمی زاده، 1400 :4)

این مجموعه در عرصه محور فرهنگی پیروز عمل نموده است. حضور متفاوت و متنوع منبع پشتوانه فرهنگی که اسلامی و ایرانی است، تنوع خوانش را که به وجود آورده، علاوه بر آن سطح خوبی هم برای متن فراوری نموده است. این مجموعه شعر، علاوه بر اینکه مذهبی و آیینی است، از آرکائیسم رویگردانی نموده و تصاویر زیبا و دلنشینی را با عاطفه اشعار مذهبی و انقلابی ارائه داده است. این قدرت شاعر است که بتواند واژگان و تعابیر نو و امروزی با عاطفه آیینی همراه کند.

هاشمی زاده در شعر اندوه یأس بارانی ثابت نموده که توانایی توصیف را در حد اعلای خود دارد و با قافیه قرار دادن واژه هایی مانند پنهانی، پریشانی، زمستانی، پیشانی، ویرانی، سوزانی، حیرانی، بارانی، به زیبایی توانسته است لحظه های مورد نظر خود را که عالم اندوه حضرت فاطمه (ع) است، مورد پردازش قرار دهد. این واژه ها علاوه بر اینکه در تصویرسازی ها خوب عمل نموده اند، پویایی را هم محصول متن نموده اند.

چرا ای آفتاب من به پشت ابر پنهانی

نگو! در ماتم زهرا! سیه پوش و پریشانی؟

گل لاله ز هجرش سینه ای آتشفشان دارد

شرار داغ او بنگر در این فصل زمستانی

که دیده فخر عالم را میان یک در چوبی؟

که از حسرت دل شیدا نَهَد داغش به پیشانی

پس از او درد و رنجش را به کوه بیستون دادند

سحرگاهان به خود ارزید و شد یک تل ویرانی (همان:29)

شما و جنم رباعیات این مجموعه، اندرزی و تا مقدار ای هم عاشقانه است. هرچند که این مجموعه هشت رباعی بیشتر ندارد؛ ولی قدرت زبان و توانایی شاعر در این هشت رباعی گویای توانایی وی در سرودن رباعی است.

یا اهل ادب تو یار باشی بهتر

آرام دل نگار باشی بهتر

هر چند که پاییز دو چشمت زیباست

در زندگیات بهار باشی بهتر (همان:72)

یا

ای در دل من زلال عشقت جاری

با غربت من چه آشنایی داری

باران بهاری و پُر از احساسی

نم نم به کویر تشنه می باری (همان:74)

این مجموعه حدود 15 دوبیتی هم دارد که از دشتیاتی ترین دوبیتی های این سرزمین است که بوی مذهب و رویکرد اعتقادی هم در خود جای داده است.

نگاهم کن به درگاهت نشستم

به امید رُخ ماهت نشستم

همواره صبح آدینه با دلی تنگ

گل نرگس سر راهت نشستم (همان: 63)

در محور فرهنگی دوبیتی های این مجموعه بهتر از رباعی ها عمل کرده اند. در رباعی های این مجموعه خبری از مولفه های فرهنگی نیست که امیدوارم در دفترهای روبه جلوی این بانوی شاعر این مولفه احتیاج در این قالب بهتر ساری و جاری گردد. البته همین اتفاق در اشعار سپید وی هم افتاده است. کمبود رنگ و بوی محور فرهنگی در اشعار سپید او هم معلوم و تعیین است.

زبان، کار اصلی را در غزلیات دفتر شاخه های طوبی برعهده گرفته است. این عامل با تکیه بر جدا شدن از سنت زبانی، وظیفه انتقال عاطفه و مفهوم را برعهده داشته است و به خوبی از عهده این وظیفه برآمده است. استفاده خوب و بجای این شاعر از واژه هایی که حسی هستند، باعث شده که رنگ و فرم مجموعه کاملا پویا و رو به جلو گردد و شادابی را بهره ی شعر کند.

این کار را با اعتبار دادن به زبان نرم و غنایی و با تکیه بر موسیقی جویباری شعر انجام داده است. حرکتی که در نهایت، لحن زنانه و ترنمی به خواننده منتقل می نماید. در پناه همین نرمی زبان و موسیقی، نوعی از عاطفه فردی سروده که زلال است. در برابر این همه نرمی زبان شعر هاشمی زاده نباید فراموش کنیم که عاطفه ها سراسر فردی و عاشقانه یا گلایه آمیز و مبتنی بر احتیاجهای شخصی و فردی نیستند؛ بلکه گاهی از این اندوه و ساز و گدازها گذشته و به عواطف اجتماعی هم رو آورده است.

با دست های پینه بسته

تقسیم نموده ای کودکی ات را

با بغض های تلخ

و قناعت نان شب

آیا نام دیگر بهشت

نان است؟! (همان:89)

در محور صور خیال، تشبیه و استعاره از پرکاربردترین عنصرهاست که هر دو با بسامد بالا به کار رفته اند. اگر هاشمی زاده در دستگاه ایماژسازی خود تا حدودی مناسبت، تشخیص را هم راه می داد، به یقین متن وی پویاتر و رساتر و جان دارتر از اینکه هست، می شد.

آنچه نمی توان از آن گذشت، حضور خوب زبان با واژگان چکش کاری شده و سنجیده و تراش خورده است که در محور هم نشینی و جانشینی وظیفه خوبی برعهده گرفته اند و به خوبی از پس آن برآمده اند. این امری نیست که از آن غافل بمانیم؛ زیرا از لذاتی که متن شاخه های طوبی به خواننده می دهد، خوانش شیرین واژگان و زبان سازی های این دفتر است که روان ساده و کاملا همسو با عاطفه شعری و عاطفه مورد نظر راوی است. در هیچ غزلی نتوانستیم واژگانی را پیدا کنیم که با عاطفه شعر همراه و همسو نباشد یا اینکه ساز خودش را بزند و عاطفه را رها کند. این به خاطر قدرت زبان دانی شاعر است که امیدوارم به دیگر محورها هم رسوخ کند.

آنچه جای حسرتش را در این مجموعه بر دل خواننده می گذارد، استفاده بجا و پربسامد از محور فرهنگی است که اگر در کنار محورهای خوب دیگر به خوبی و پرملات خود را نشان می داد، کار را به معنای واقعی تر تمام می کرد. حیف از این زبان پر قدرت و این ایماژهای پیروز که در یک رویکرد بومی با ایماژهای زیست اقلیمی به تصویر کشیده نشده اند، چیزی که به یقین و با جرأت می توان گفت که از قدرت این بانوی شاعر و شاعر زاده بر می آید.

ردیف ها در این مجموعه به خوبی در ساخت موسیقی ها کناری و حالتی پویا دادن به شعر مؤثر واقع شده اند. شعرها معمولا ردیف دارند و ردیف ها هم بیشتر فعلی آمده اند. حضور ردیف های فعلی و گاهی دو کلمه ای در سازش با موسیقی دلنشین و همراه، مؤثرند؛ زیرا که همین تکرار در خاتمه مصراع ها به گونه مرتب، حاصلش نوعی موسیقی است که علاوه بر اینکه متن را پویا می نماید، آن را از یکنواختی و دلزدگی نجات می دهد:

دلم می خواست ئنیا مال من بود

و چشمت شاهد احوال من بود

شب ماه و بهاری سبز و خرّم

تمام فصلهای سالِ من بود

اگر چه آرزویم پَر کشیدن

ولی ای کاش دستت، بال من بود (همان:24)

یا

یک شب، خزان به خانه من سرکشید و رفت

پروانه بهاری دل پر کشید و رفت

او با ز حال پریشان و خسته ام

بغضی عظیم بر دل دفتر کشید و رفت (همان:31)

بسامد واژه های حسی بسیار بالاتر از واژه های عقلی است، این رویکرد و به جریان انداختن تشبیه در دستگاه ایماژها و عدم حذف فعل و دیگر ارکان اصلی جمله، از جمله مواردی است که پویایی را بهره کامل این متن نموده است. از مهم ترین مولفه های دیگر پویاساز این متن، حضور پر تکرار فعل است. حضور و رفتار فعل، باعث درک هویت مملوس و عینی متن می گردد. این مولفه در تکامل و تکمیل زبان یک متن بسیار موثر است.