روز ملی فرانسه: جشنی برای آزادی، برابری و برادری - انوار بلاگ

ریشه‌های تاریخی: از طوفان باستیل تا جشن فدراسیون

روز 14 ژوئیه به دو رویداد تاریخی مهم گره خورده است که هر دو در شکل‌گیری هویت نوین فرانسه نقشی اساسی داشته‌اند .

1. یورش به باستیل (14 ژوئیه 1789): زمینه‌ها و پیامدها

در روزهای منتهی به 14 ژوئیه 1789، پاریس به دلیل ترکیبی از بحران‌های عمیق، به بشکه باروتی آماده انفجار تبدیل شده بود . چندین عامل کلیدی به این شورش دامن زد:

• بحران اقتصادی و کمبود مواد غذایی: فرانسه با یک بحران مالی شدید، نظام مالیاتی ناعادلانه و هزینه‌های گزاف دربار دست و پنجه نرم می‌کرد . برداشت ضعیف محصولات کشاورزی و قیمت سرسام‌آور نان، مردم گرسنه پاریس، به‌ویژه طبقه فرودست موسوم به «سان-کولوت»ها، را به مرز انفجار رسانده بود .
• برکناری ژاک نکر: در 11 ژوئیه، لویی شانزدهم، وزیر دارایی محبوب خود، ژاک نکر را برکنار کرد . نکر به دلیل تلاش برای اصلاحات مالی و همدردی با طبقه سوم (مردم عادی) از محبوبیت بالایی برخوردار بود . برکناری او به مثابه یک کودتای سلطنتی و تلاشی برای سرکوب مجلس ملی نوپا تلقی شد و خشم و ترس را در سراسر پاریس گسترش داد .
• تجمع نیروهای سلطنتی: همزمان، شایعاتی مبنی بر تجمع نیروهای نظامی سلطنتی در اطراف پاریس برای انحلال مجلس ملی، به سرعت پخش شد . این اقدام به عنوان تهدیدی مستقیم تلقی شد و شهروندان را متقاعد کرد که برای دفاع از خود و انقلاب باید مسلح شوند .

در صبح 14 ژوئیه، جمعیت خشمگین برای دستیابی به اسلحه و باروت به قلعه باستیل، که زندانی دولتی و نماد استبداد و قدرت مطلق پادشاهی بود، یورش بردند . فتح باستیل یک پیروزی نمادین عظیم برای مردم بود .

واقعیت در برابر نماد: هفت زندانی باستیلبرخلاف تصور عمومی که باستیل را مملو از زندانیان سیاسی می‌پنداشت، در روز یورش تنها هفت زندانی در آن محبوس بودند که هیچ‌یک شخصیت سیاسی برجسته‌ای نبودند . هویت این افراد، تفاوت میان عملکرد واقعی زندان و نقش نمادین آن را آشکار می‌کند :

• چهار جاعل: این افراد به دلیل جرایم مالی و جعل اسناد زندانی بودند . جالب آنکه انقلابیون روز بعد مجدداً آن‌ها را به زندان انداختند .
• دو فرد مبتلا به بیماری روانی: این دو نفر که «دیوانه» تلقی می‌شدند، پس از آزادی از باستیل به تیمارستان شارنتون (Charenton) منتقل شدند .
• یک اشراف‌زاده: کنت دو سولاژ (Comte de Solages) به درخواست خانواده‌اش و با حکم سلطنتی (lettre de cachet) به دلیل رفتارهای ناشایست و اتهامات جنسی زندانی شده بود .

این واقعیت نشان می‌دهد که باستیل در اواخر عمر خود، بیشتر کارکرد یک زندان عادی برای مجرمان عمومی یا ابزاری برای تأدیب درون‌خانوادگی اشراف را داشت تا یک زندان سیاسی مخوف . حتی به دلیل هزینه‌های بالای نگهداری، دولت به فکر بستن آن بود . با این حال، این قلعه قرون وسطایی به نمادی قدرتمند از ظلم و استبداد پادشاهی و «نامه‌های مهروموم شده» (lettres de cachet) تبدیل شده بود که به شاه اجازه می‌داد هر کسی را بدون محاکمه زندانی کند . بنابراین، یورش به باستیل بیش از آنکه برای آزادی آن هفت نفر باشد، حرکتی نمادین برای درهم شکستن مظهر قدرت استبدادی بود .

پیامدهای فوری سقوط باستیل:این رویداد موازنه قدرت را به شکلی قاطع تغییر داد .

• تزلزل قدرت پادشاه: سقوط باستیل قدرت مطلق لویی شانزدهم را در هم شکست و نشان داد که او کنترل پایتخت را از دست داده است . این واقعه پادشاه را مجبور کرد نیروهایش را از پاریس خارج کند، ژاک نکر را به مقام خود بازگرداند و اقتدار قانون‌گذاری مجلس ملی را به رسمیت بشناسد .
• تقویت مجلس ملی: این پیروزی به نمایندگان مجلس ملی اعتماد به نفس بخشید و موقعیت آن‌ها را به عنوان نماینده واقعی ملت تثبیت کرد . حدود 20 روز بعد، مجلس نظام فئودالی را لغو و «اعلامیه حقوق بشر و شهروند» را تدوین کرد .
• آغاز بی‌بازگشت انقلاب: این رویداد به عنوان نقطه آغاز رسمی انقلاب فرانسه شناخته می‌شود که جنبش را وارد مرحله‌ای غیرقابل بازگشت کرد و الهام‌بخش شورش‌ها در سراسر کشور شد .

2. جشن فدراسیون (14 ژوئیه 1790): نماد وحدتدقیقاً یک سال پس از فتح باستیل، در 14 ژوئیه 1790، رویدادی به نام «جشن فدراسیون» (Fête de la Fédération) در میدان شان دو مارس پاریس برگزار شد . این جشن بزرگ که با هدف نمایش وحدت و آشتی ملی پس از انقلاب و استقرار سلطنت مشروطه برگزار شد، صدها هزار نفر از سراسر فرانسه، نمایندگان مجلس و حتی شخص لویی شانزدهم را گرد هم آورد . در این روز، پادشاه سوگند یاد کرد که به قانون اساسی جدید وفادار بماند و این رویداد به نماد اتحاد، صلح و پایان انقلاب تبدیل شد .

از وحدت تا فراموشی: نوسانات یک نماد ملی (1790-1880)

مسیر تبدیل شدن 14 ژوئیه به جشن ملی، طولانی و تحت تأثیر رژیم‌های سیاسی مختلف بود .

• دوره ناپلئون (1799-1814): ناپلئون بناپارت روز 15 اوت، زادروز خود، را به عنوان جشن ملی تعیین کرد و 14 ژوئیه را به حاشیه راند .
• بازگشت سلطنت بوربون‌ها (1814-1830): با بازگشت خاندان بوربون، جشن گرفتن روزی که نماد سرنگونی سلطنت بود، غیرقابل تصور بود و این روز از تقویم رسمی حذف شد .
• سلطنت ژوئیه (1830-1848): رژیم لوئی فیلیپ از برجسته کردن 14 ژوئیه به دلیل ارتباط آن با رادیکالیسم جمهوری‌خواهانه پرهیز کرد .
• جمهوری دوم و امپراتوری دوم (1848-1870): با روی کار آمدن ناپلئون سوم، بار دیگر روز 15 اوت به عنوان جشن ملی بازگردانده شد .

جمهوری سوم و رسمی شدن روز ملی (1880): یک مصالحه هوشمندانهپس از استقرار جمهوری سوم، نیاز به یک نماد ملی متحدکننده احساس می‌شد . در سال 1880، به پیشنهاد «بنژامن راسپای»، قانونی برای تعیین 14 ژوئیه به عنوان روز ملی به پارلمان ارائه شد . این پیشنهاد به مناظره‌ای داغ دامن زد:

• جمهوری‌خواهان می‌خواستند این روز یادآور «فتح باستیل» و پیروزی مردم بر استبداد باشد .
• سلطنت‌طلبان و محافظه‌کاران با این انتخاب مخالف بودند، زیرا آن را نماد خشونت، خونریزی و تفرقه‌افکنی می‌دانستند .

برای عبور از این بن‌بست، یک مصالحه سیاسی زیرکانه ارائه شد. قانون 6 ژوئیه 1880، تاریخ 14 ژوئیه را به عنوان روز ملی تصویب کرد، اما عامدانه مشخص نکرد که به کدام یک از دو رویداد (فتح باستیل 1789 یا جشن فدراسیون 1790) اشاره دارد . این ابهام هوشمندانه به هر دو گروه اجازه می‌داد تا تفسیر خود را از این روز داشته باشند :

• رادیکال‌ها می‌توانستند پیروزی انقلابی فتح باستیل را جشن بگیرند .
• میانه‌روها می‌توانستند بر جنبه صلح‌آمیز و وحدت‌بخش جشن فدراسیون تأکید کنند .

به این ترتیب، انتخاب 14 ژوئیه به ابزاری برای التیام زخم‌های گذشته و متحد کردن ملت حول یک نماد دوگانه تبدیل شد .

جشن‌های امروزی در فرانسه: از رژه نظامی تا جشن‌های مردمی

امروزه، روز ملی فرانسه با ترکیبی از مراسم رسمی و جشن‌های مردمی در سراسر کشور برگزار می‌شود .

در پاریس:

• رژه نظامی شانزه‌لیزه: مهم‌ترین رویداد این روز، رژه نظامی بزرگ در خیابان شانزه‌لیزه است که از قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین رژه‌های نظامی منظم در اروپا محسوب می‌شود . این سنت از سال 1880 آغاز شد . هزاران پرسنل نظامی، صدها اسب و خودروی نظامی از طاق پیروزی تا میدان کنکورد حرکت می‌کنند و رئیس‌جمهور از نیروها سان می‌بیند .
• نمایش هوایی: نمایش هوایی تیم آکروجت «پاترول دو فرانس» که با دودهای رنگی پرچم فرانسه آسمان را می‌پوشاند، یکی از جذاب‌ترین بخش‌های رژه است .
• مهمانان افتخاری خارجی: دعوت از نیروهای نظامی کشورهای دیگر به عنوان مهمان افتخاری، یک سنت دیپلماتیک مهم برای تقویت روابط است . برای مثال، در سال 2017 نیروهای آمریکایی، در سال 2022 نیروهایی از اروپای شرقی و در سال 2023 نیروهای مسلح هند در این رژه شرکت کردند .
• کنسرت و آتش‌بازی در شان دو مارس: جشن‌های شامگاهی با یک کنسرت بزرگ موسیقی کلاسیک رایگان در پای برج ایفل آغاز می‌شود . پس از آن، نمایش آتش‌بازی خیره‌کننده‌ای از برج ایفل به مدت حدود 30 دقیقه برگزار می‌شود که یکی از نمادین‌ترین تصاویر این روز است .

در سراسر فرانسه:جشن‌ها در سایر شهرها و روستاها نیز شامل رژه‌های محلی، کنسرت، رقص و آتش‌بازی است .

«جشن آتش‌نشانان» (Bal des pompiers): سنتی برای قدردانییکی از محبوب‌ترین سنت‌های مردمی این روز، «جشن آتش‌نشانان» است که ریشه‌ای خودجوش دارد .

• آغاز سنت: این سنت در سال 1937 در محله مونمارتر پاریس آغاز شد . پس از رژه نظامی، شهروندان گروهی از آتش‌نشانان را تا ایستگاهشان دنبال کردند و آتش‌نشانان نیز درهای ایستگاه را به روی مردم گشودند و یک جشن بداهه شکل گرفت . این رویداد به سرعت محبوب شد و پس از توقفی در جنگ جهانی دوم، با قدرت بیشتری از سر گرفته شد .
• برگزاری امروزی: در شب‌های 13 و 14 ژوئیه، ایستگاه‌های آتش‌نشانی در سراسر فرانسه به سالن‌های رقص و مهمانی با موسیقی زنده یا دی‌جی تبدیل می‌شوند . ورود معمولاً رایگان است، اما طبق سنت "tonneau" (بشکه)، مردم کمک‌های داوطلبانه خود را برای حمایت از آتش‌نشانان در بشکه‌ای در ورودی می‌اندازند .
• نقش فرهنگی: این جشن فرصتی بی‌نظیر برای شهروندان است تا با آتش‌نشانان در فضایی غیررسمی دیدار کنند و از آن‌ها قدردانی نمایند . این سنت نقشی کلیدی در تقویت پیوند عمیق میان شهروندان و این نهاد مدنی و ایجاد همبستگی اجتماعی ایفا می‌کند .

روز ملی فرانسه در فراسوی مرزها

نفوذ فرهنگی فرانسه باعث شده است که این روز در بسیاری از نقاط جهان نیز جشن گرفته شود .

• در قلمروهای فرادریایی فرانسه این روز یک تعطیل رسمی است .
• در پوندیچری هند، مستعمره سابق فرانسه، این روز با رژه سربازان بازنشسته ارتش فرانسه گرامی داشته می‌شود .
• در لیژ، بلژیک، یکی از پرشورترین جشن‌های 14 ژوئیه در خارج از فرانسه برگزار می‌شود .
• در شهرهایی با میراث فرانسوی مانند نیواورلئان (ایالات متحده) و کبک (کانادا)، این روز با رویدادهای فرهنگی، موسیقی و مهمانی‌های خیابانی جشن گرفته می‌شود .

نمادها، سنت‌ها و معنای امروزی

روز ملی فرانسه فرصتی برای تأکید مجدد بر نمادها و ارزش‌های بنیادین جمهوری فرانسه است.

• پرچم سه‌رنگ (Tricolore)، سرود ملی «لا مارسییز» (La Marseillaise) و شعار «آزادی، برابری، برادری» (Liberté, Égalité, Fraternité) در کانون توجه قرار دارند .
• برای فرانسوی‌ها، 14 ژوئیه هم جنبه‌ای رسمی و نظامی دارد و هم بعدی کاملاً مردمی و شاد . این روز فرصتی برای افتخار به تاریخ کشور، یادآوری مبارزه برای کسب حقوق شهروندی و پایان سلطنت مطلقه است و حس تعلق و وحدت ملی را تقویت می‌کند .

خلاصه

روز ملی فرانسه، که در 14 ژوئیه جشن گرفته می‌شود، یادآور دو رویداد کلیدی است: فتح قلعه باستیل در سال 1789 به عنوان نماد سرنگونی استبداد، و جشن فدراسیون در سال 1790 به عنوان نماد وحدت ملی . یورش به باستیل در پی بحران اقتصادی و سیاسی رخ داد و با وجود آنکه در آن زمان تنها هفت زندانی غیرسیاسی (چهار جاعل، دو بیمار روانی و یک اشراف‌زاده) در آن محبوس بودند، سقوط آن به دلیل نقش نمادین باستیل به عنوان مظهر ظلم پادشاهی، نقطه آغاز انقلاب فرانسه شد .

پس از یک دوره 90 ساله پرفراز و نشیب، سرانجام در سال 1880 در دوران جمهوری سوم، 14 ژوئیه به عنوان جشن ملی رسمی تعیین شد . این انتخاب یک مصالحه سیاسی هوشمندانه بود؛ قانون تصویب‌شده عامدانه مشخص نکرد که کدام یک از دو رویداد 1789 یا 1790 گرامی داشته می‌شود تا هم جمهوری‌خواهان رادیکال و هم میانه‌روها را راضی نگه دارد و به ابزاری برای اتحاد ملی تبدیل شود .

جشن‌های امروزی شامل رژه نظامی در خیابان شانزه‌لیزه و آتش‌بازی دیدنی از برج ایفل است . در کنار این مراسم رسمی، سنت‌های مردمی محبوبی مانند «جشن آتش‌نشانان» (Bal des pompiers) برگزار می‌شود که از سال 1937 آغاز شده و نماد پیوند جامعه و آتش‌نشانان است . این روز در سراسر جهان، از پوندیچری (هند) تا نیواورلئان (آمریکا) نیز گرامی داشته می‌شود . این روز فرصتی برای گرامیداشت ارزش‌های بنیادین جمهوری فرانسه یعنی «آزادی، برابری، برادری» و تجدید میثاق با هویت ملی این کشور است .